طی سالیان شاید میلیادرها نفر با هم ازدواج کرده‌اند. این سنت برای بسیاری از افراد گویا تبدیل به امری طبیعی و بدیهی شده است. باورهای فلسفی، دینی، اجتماعی و سیاسی هم با آن پیوند دارند. اغلب ما تجربه‌های متفاوتی را در مورد ازدواج دیده‌ایم، شنیده‌ایم و خوانده‌ایم. سوال این است که به‌واقع آیا ازدواج تابه‌این‌اندازه فرآیند موفقی است که افراد سال‌های سال به‌سمت آن گرایش داشته‌اند؟ ایجاد حس تعهد انگیزه‌ی قوی‌تری برای ازدواج است یا کاستنِ دغدغه‌های حقوقی، قانونی و بحث‌های مربوط به مالکیت اموال در زندگی مشترک؟ هدف وام‌های ازدواج و هدیه‌هایی که به افراد بعد از ازدواج می‌دهند چیست؟
بحث در مورد مزیت‌ها و عیب‌های ازدواج سال‌هاست که در جمع‌های دوستانه و خانوادگی، دادگاه‌ها، فضاهای دانشگاهی و پژوهشی ادامه دارد. این موضوع را می‌توان از زاویه‌های گوناگونی بررسی کرد. این مطلب برای به‌چالش‌کشیدن امر ازدواج، برخی نقطه‌نگاه‌ها راجع به این موضوع را با طرح مثال‌هایی بیان می‌کند.
امروزه در کشورهای زیادی، در سرتاسر دنیا کم‌کم ازدواج و اهمیت آن دارد رنگ می‌بازد. شماری از افراد، سال‌های سال در کنار هم زندگی می‌کنند و تازمانی‌که نیاز جدی به مناسبات قانونی نداشته باشند، به سراغ امر ازدواج نمی‌روند، این سبک از زندگی در فارسی و ادبیات رایج روزنامه‌نگاری زیر عنوان «ازدواج سفید» و «هم‌باشی» معنی شده است. از سویی دیگر، قانون در کشورهای مختلف دنیا کم‌کم راه را برای ازدواج افراد با تمایل‌های گوناگون باز می‌کند، تا آن‌جا که از سال ۲۰۱۵ بنا بر مصوبه‌ی دیوان عالی آمریکا کلیه‌ی ایالات موظف هستند تا ازدواج همجنسگرایان را به رسمیت بشناسند. در نهایت، آن‌چه می‌توان دریافت یک‌جور چالش میان نظرهای مختلف در رابطه با ازدواج است.
اغلب افرادی که ازدواج را نقد می‌کنند، به ازدواج، آن‌گونه که در حال حاضر به عمل در می‌آید و هم‌چونین ارزش‌های اخلاقی مرتبط با نظام آن ایراد می‌گیرند. آن‌ها تأثیرهایی را که ازدواج بر آزادی فردی و برابری جنسی می‌گذارد، مد نظر قرار می‌دهند. به‌علاوه، این امر را از منظر ارتباط آن با مناسبات دولتی، تنظیم جمعیت، خشونت خانگی و کنترلی که در برخی موارد یکی از زوج‌ها بر دیگری دارد بررسی می‌کنند.
افلاطون یکی از افرادی بود که در روزگاران پیشین، ازدواج را مورد انتقاد قرار می‌داد و باور داشت که این امر دشمن رفاه عمومی است. سال‌ها بعد نویسندگان زنِ بسیاری نیز ازدواج را نوعی تن‌فروشی قانونی دانستند و به شیوه‌ای که ازدواج و زندگی مشترک در جامعه رواج داشت و شناخته‌شده بود انتقاد می‌کردند. این موضوع تا حدی به بحث نفقه، مهریه و تمکین در قوانین و سنت‌های ایران نیز نزدیک به‌نظر می‌رسد.
برخی منتقدان پیرو «نظریه‌ی تکامل» داروین، به ریسک‌های موجود در ازدواج اشاره دارند. آن‌ها معتقدند که امر ازدواج طی سالیان نشان داده است که از ریسک بالایی برخوردار است. آن‌ها به آمار طلاق، نارضایتی از زندگی مشترک، خشونت خانگی و موارد این‌چونینی اشاره می‌کنند. حتا برخی با تعجب می‌گویند که بر اساس نتایج حاصل از ازدواج، خیلی عجیب است که تا به حال قانون و عُرف آن را منع نکرده‌اند.
دیدگاه دیگری هم از آن افرادی است که می‌گویند تاوقتی‌که ازدواج برای تمام افراد جامعه، اعم از همجنسگرایان و دیگر اقلیت‌ها امکان‌پذیر نیست آن‌ها نیز تن به ازدواج نمی‌دهند؛ یعنی در حقیقت باور دارند که ازدواج حقی است که باید همه‌ی افراد از آن بهره‌مند شوند.
در ایران، ضمن این‌که هم‌چونان برای بسیاری از افراد ازدواج امری مقدس، آرمانی و تکامل‌بخش به‌حساب می‌آید، مبحث «ازدواج سفید» کم‌کم تبدیل به پدیده‌ای بسیار جدی شده است. تا آن‌جا که به‌تازگی وزارت کشور در مورد رابطه‌ی مستقیم رواج ازدواج سفید و کاهش جمعیت ابراز نگرانی کرده است. این امر نشان‌گر بالا رفتن آمار این سبک زندگی است. هرچند محمد اسماعیل مطلق (مدیر کل دفتر سلامت جمعیت، خانواده و مدارس وزارت بهداشت) ضمن تاکید بر این‌که در حال بررسی مساله‌ی ازدواج سفید هستند، ابراز کرد که آمار مشخصی در این زمینه در دست ندارند۱.
طبق توضیح‌هایی که سال گذشته مدیر کل دفتر سلامت جمعیت و خانواده‌ی وزارت بهداشت ارائه کرده است۲ بیشتر از یازده‌میلیون دختر و پسر در محدوده‌ی سن ازدواج هستند۳ که کم‌کم از مرحله‌ی سن باروری سالم عبور می‌کنند. او تاکید می‌کند که «اگر کاهش سن ازدواج در کشور رخ ندهد، در سال ۱۴۳۰ نرخ باروری صفر و پس از آن نیز منفی خواهد شد که این پدیده مشکل‌های عدیده‌ای را در حوزه‌های فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و امنیتی ایجاد خواهد کرد».
علاوه بر نگرانی‌های بیان‌شده که بیشتر مرتبط با سیاست‌های کشور است، عده‌ای از آسیب‌شناسان اجتماعی هم با پررنگ‌کردن پی‌آمدهایی که ممکن است ازدواج سفید و سبک‌های زندگی غیر رسمی خارج از ازدواج برای افراد به همراه داشته‌باشد، رواج آن را امری نامبارک می‌دانند. آن‌ها ضمن تاکید بر این‌که این امر از لحاظ قانونی جرم است و از لحاظ شرعی هم گناه به حساب می‌آید، به مشکل‌های روانی و دشواری‌هایی اشاره می‌کنند که باور دارند بیشتر گریبان‌گیر زنان در این نوع رابظه‌ها خواهد بود۴.
چه ازدواج را موضوعی فردی بدانیم و چه سیاسی، چیزی‌که به‌نظر می‌رسد، ایرادهایی است که در بنیان ازدواج به شیوه‌ی رایج وجود دارد. نقدها هم اغلب بر چونین ایرادهایی استوارند. به‌عنوان نمونه، با نگاه به سنت‌های نمادین ازدواج، از جمله لباس سفید عروسی که قرار است لباس ورود به زندگی مشترک باشد و یادآوری کفن که بناست لباس خروج از آن زندگی باشد، تا نحوه‌ی بیان خطبه‌ی عقد و نمونه‌های دیگری از این دست، این موردها فضایی مردسالارانه دارند و زن را تحت پوشش مرد می‌شناسند.
منتقدانِ ازدواج هم‌چونین با ابراز این‌که هنوز در بسیاری از کشورهای دنیا ازدواج فقط به رابطه‌ی میان دگرجنس‌خواهان اختصاص دارد، این نظام را زیر سوال می‌برند؛ چراکه اگر تاکید بر ازدواج به نیت حمایت‌های قانونی، روانی و اجتماعی‌ای است که از قِبَل ازدواج نصیب افراد می‌شود، فشرهایی از جامعه که تمایل معمول دگرجنس‌خواهانه ندارند، برای نمونه همجنسگرایان، از این حمایت‌ها محروم هستند. دسته‌هایی دیگر از منتقدها نیز به بالا بودن آمار خشونت علیه زنان در روابط پس از ازدواج اشاره می‌کنند. از جمله نقدهای دیگری که به ازدواج وارد است، بحث نقش قوانین و تصمیم‌های حکومتی در رابطه با مناسبات ازدواج است، که در بالا به نمونه‌هایی از این نوع نظارت‌ها اشاره شد. از همه‌ی این موارد گذشته، شاید جایگزینی که بتوان برای قوانین موجود در رابطه با زندگی مشترک افراد یافت، یک‌جور تغییر به سمت تکامل‌یافتن قوانین حمایت‌گرانه از افراد جامعه باشد. در این‌صورت مسلم است که نیاز به ایجاد تحول‌هایی در آموزش‌های اجتماعی، علمی و فرهنگی جامعه وجود دارد که شاید خود زمینه‌ساز ایجاد تغییر در قوانین شود. اگر دولت‌ها بتوانند در راه بالا بردن کیفیت زندگی آحاد جامعه، اندکی از منفعت‌های کوتاه‌مدت خود بگذرند احتمالن می‌توانند در بلندمدت جامعه‌ای «سالم‌تر»، هم به‌لحاظ روانی و هم از نظر جسمی داشته باشند.
توضیحات:
۱. http://www.ilna.ir/ بخش-اجتماعی-5/373520-ورود-وزارت-کشور-به-ازدواج-سفید
۲. http://alef.ir/vdcc1pqim2bqms8.ala2.html?275137
۳. لازم به تاکید است که سن ازدواج بر اساس قوانین حاکم بر کشورهای مختلف متفاوت است. به‌عنوان مثال در برخی از مناطق ایران، بنا بر عُرف منطقه، ازدواج قبل از سن بلوغ شرعی است با اجازه‌ی پدر و جد پدری اجازه‌ی ازدواج داده می‌شود.
۴. http://www.salamatnews.com/news/183685/ ازدواج-سفید؛-هم-جرم-هم-گناه